Zmiany po roku 1991.
Zmiany ustrojowe po roku 1989 doprowadziły do całkowitej reorganizacji polityki międzynarodowej. Państwa Układu Warszawskiego doszły do wniosku, że nadrzędnym celem musi stać się pozbycie wojsk radzieckich z ich terytoriów, odzyskanie całkowitej suwerenności oraz doprowadzenie do trwałych, pokojowych stosunków z Europą Zachodnią. Cele te nie do końca zgadzały się z priorytetami Zachodu, który nade wszystko chciał utrzymać pokój na terenie wcześniejszego bloku państw sowieckich oraz utrzymać względnie poprawne stosunki z Rosją. Z niepokojem więc przypatrywano się zmianom takim jak rozpad Układu Warszawskiego oraz powstanie Grupy Wyszehradzkiej, która miała wypełnić próżnię w Europie Środkowej i stopniowo integrować się w kierunku euroatlantyckim. To oraz Pucz Moskiewski – który stworzył względną sytuację zagrożenia bezpieczeństwa – przyspieszyło rozmowy na temat rozszerzenia Paktu Północnoatlantyckiego. 29. 08. 1991r polska dyplomacja podpisała w Weimarze wraz z ministrami Niemiec i Francji porozumienie o współpracy, ustanawiając tym samym Trójkąt Weimarski – dla Polski był to pierwszy tak duży krok ku współpracy z Europą Zachodnią.
Utworzenie struktur umożliwiających współpracę między Polską a NATO
W grudniu 1991r została utworzona Rada Paktu Północnoatlantyckiego, któr miała za zadanie zapewnienie kontatku między krajami byłego Układu Warszawskiego i strukturami NATO. Rok później w Warszawie stworzono Klub Atlantycki, który równocześnie działał na rzecz wejścia Polski w szeregi Paktu. Mimo tych wszystkich działań integracyjnych, postawa Manfreda Wornera wciąż była niejednoznaczna – z jednej strony nie wykluczał rozszerzenia Paktu Północnoatlantyckiego w przyszłości, z drugiej zaś podkreślał, że NATO nie dąży na razie do powiększenia Przymierza.
Deklaracja Warszawska – 25. 08. 1993r.
Latem 1993 roku doszło do przełomowego wydarzenia. Na spotkaniu Lecha Wałęsy z Jelcynem pada deklaracja, będąca brakiem sprzeciwu Rosji na chęć wstąpienia Polski do Sojuszu. Po powrocie do Moskwy, prawdopodobnie pod naciskiem otoczenia, Jelcyn odwołuje swoje słowa oraz wysyła list do najważniejszych państw NATO, w którym wyraźnie sprzeciwia się rozszerzeniu Sojuszu na państwa byłego Układu Warszawskiego, twierdząc tym samym, iż Pakt zagraża bezpieczeństwu Rosji. List ten wywołał znacznie większe poruszenie niż sama deklaracja, która padła w Belwederze.
Politycy i politolodzy podzielili się na dwa obozy: przeciwników rozszerzenia (jak minister obrony Wielkiej Brytanii Malcolm Rifkind czy redaktor „Foreing Policy” Charles Maynes) oraz zwolenników (kanclerz Niemiec Helmut Kohl czy Sekretarz Generalny NATO Manfred Worner). Do dyskusji dołączyło też Zgromadzenie Północnoatlantyckie, stwierdzając, że Pakt w dobie względnego bezpieczeństwa ze strony Rosji powinien przyjąć dwie nowe funkcje: odpowiadać za bezpieczeństwo poza granicami państw należących do NATO oraz ciągle się rozszerzać. Dodatkowo kształtujący się rząd Clintona w Stanach Zjednoczonych przedstawiał tendencje prorozszerzeniowe inspirowane przez Zbigniewa Brzezińskiego – między innymi dzięki niemu wysnuto koncepcję Partnerstwa dla Pokoju, zakładającą, że niektóre państwa mogą mieć statut państw działających w przymierzu z Sojuszem i które równocześnie będą kandydatami do wstąpienia do organizacji.
Partnerstwo dla Pokoju
Ofensywa dyplomatyczna nowego ministra spraw zagranicznych Andrzeja Olechowskiego i jego naciski polityczne odniosły sukces. 10-11 stycznia doszło do XII szczytu NATO w Brukseli, gdzie państwa Sojuszu zdecydowały o uruchomieniu Partnerstwa dla Pokoju w rozszerzonej formie. Głównymi ustaleniami spotkania było oficjalne otwarcie Sojuszu na pozostałe państwa europejskie oraz wzmocnienie więzi z demokratycznymi państwami byłego Układu Warszawskiego, w tym Polski.
Minister Olechowski nie zakończył swych działań w kierunku euroatlantyckim. Trzy dni po XIII szczycie NATO oświadczył w Brukseli, iż „krajom takim jak Polska, zdecydowanym przystąpić do NATO, powinno się przedstawić konkretne kryteria członkostwa i harmonogram tego procesu”. Choć nie przyniosło to szybkich, zakładanych rezultatów, w niedługim czasie uczestnicy programu mieli możliwość uczestniczenia w posiedzeniach różnych rad w Kwaterze Głównej NATO, uruchomiono też administracyjne i operacyjne struktury Partnerstwa. W ciągu pierwszych czterech miesięcy programu, swój akces do PdP zgłosiło 20 państw (wkrótce miało ich być prawie 30). Działania Partnerstwa polegały na spotkaniach, seminariach, szkoleniach i konsultacjach różnych grup zawodowych, resortów rządowych i komitetów, w tym pracę nad budżetem wojskowym, kontrolą nad siłami zbrojnymi i zarządzanie misjami pokojowymi. W kwietniu 1994r Polska złożyła dokument zwany IPP – Indywidualny Program Partnerstwa – jako pierwsza wśród państw zgłoszonych do udziału w projekcie PdP.
W tym samym czasie Rosja nie rezygnowała z prób zablokowania lub opóźnienia procesu rozszerzania NATO. Na konferencji ministralnej w Stambule w 1994r domagała się specjalnego statusu w ramach Partnerstwa dla Pokoju, wbrew zasadzie, że wszyscy członkowie PdP mają być równi. Domagała się również skreślenia z umowy zdania o ewentualnym rozszerzeniu Sojuszu.
Poprawka Browna i otrzymanie Studium o Rozszerzeniu
Dwa kolejne dokumenty, które były szczególnie ważne z punktu widzenia polskiej polityki zagranicznej zostały wydane w kolejnych latach. Ustawa o partnerstwie, uchwalona przez amerykański Kongres w październiku 1994r jasno określała państwa Grupy Wyszehradzkiej jako kandydatów na członków Paktu Północnoatlantyckiego. W połowie 1995r zaczęto redagować Studium o Rozszerzeniu, które miało zawierać wszelkie warunki przystąpienia Polski do Paktu. Opublikowany we wrześniu 1995r dokument określał, że przystąpienie do NATO nie wnosi ze sobą skonkretyzowanego celu stawienia oporu, nowi członkowie będą mieli te same prawa a sam proces ma na celu utrzymanie pokoju i konstruktywną więź z Rosją.
Narodowy Plan Integracji
Odpowiedzią polskiego rządu na Studium było wypuszczenie Narodowego Planu Integracji, który w rzeczywistości był katalogiem problemów związanych z uporządkowaniem przygotowań Polski do członkostwa w Sojuszu oraz Dokumentu Dyskusyjnego, w którym stwierdza się, że Polska z zadowoleniem przyjęła zaproszenie do indywidualnego dialogu oraz wybiera model członkostwa oparty na pełnej integracji ze strukturami politycznymi i wojskowymi Sojuszu – tym samym w pełni akceptuje koncepcje strategiczne NATO.
Deklaracja madrycka – ostatni element wejścia Polski w szeregi NATO
Do oficjalnego zaproszenia Polski do włączenia NATO doszło do 8 lipca 1997r podczas XIV szczytu NATO. Zaledwie dwa dni po zakończeniu szczytu madryckiego, powołany został rządowy zespół negocjacyjny pod przewodnictwem wiceministra spraw zagranicznych Andrzeja Towpika, który brał udział w rozmowach akcesyjnych we wrześniu i październiku 1997r. Półtorej roku później Sejm RP przegłosował Ustawę o Ratyfikacji Traktatu Północnoatlantyckiego: 409 głosów za, 4 głosy wstrzymane, 3 głosy sprzeciwu. Tym samym rozpoczęto czynności mające na celu sformalizowanie członkostwa Polski w Pakcie Północnoatlantyckim, które finalnie skończyły się 12. 03. 1999r, kiedy Rzeczpospolita Polska stała się pełnoprawnym członkiem NATO.
